26 lutego 2025 roku w życie wchodzą istotne zmiany w ustawie o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego.

Nowelizacja, uchwalona 9 stycznia 2025 roku, ma na celu przede wszystkim uszczelnienie systemu sankcji nałożonych na Rosję w związku z jej agresją na Ukrainę, a także nałożonych na Białoruś. Zmiany dotyczą zarówno eksportu i tranzytu towarów objętych restrykcjami, jak i importu drewna. Wprowadzają one również szereg nowych regulacji, w tym sankcje karne i finansowe za naruszenie przepisów. Nowelizacja jest odpowiedzią na rosnącą skalę obchodzenia sankcji i wpisuje się w szerszą strategię Unii Europejskiej, która również aktywnie pracuje nad zapobieganiem obchodzeniu sankcji.

Najważniejsze zmiany to:

• Obowiązek przedstawiania stosownego oświadczenia eksportera zawierającego m.in. informację o końcowym użytkowniku towarów (eksport do państw z ryzykiem obchodzenia sankcji)
• Wyłącznie w sprawach, gdy wynik analizy ryzyka, będzie wskazywał na wysokie ryzyko obejścia środków ograniczających, organ celno – skarbowy będzie mógł żądać od eksportera oświadczenia producenta, które wówczas nałoży obowiązek dostarczenia dokumentu potwierdzającego odprawę w państwie przeznaczenia. Nie będzie to jednak standardowy wymóg.
• Zaostrzenie kontroli eksportu i tranzytu towarów do krajów wysokiego ryzyka obchodzenia sankcji oraz przez terytorium Rosji i Białorusi.
• Dodatkowe wymogi informacyjne dla importerów drewna i produktów z drewna.
• Rozszerzenie odpowiedzialności karnej i finansowej za naruszenie przepisów unijnych rozporządzeń sankcyjnych.

Nowelizacja wprowadza szereg obostrzeń dotyczących eksportu i tranzytu towarów objętych sankcjami UE.

Wśród nich znajdują się:

• Oświadczenie eksportera – eksporter, który dokonuje wywozu towarów objętych środkami ograniczającymi do państwa trzeciego, jest obowiązany do złożenia oświadczenia, zawierającego:
  • potwierdzenie, że tranzyt przez Rosję lub Białoruś jest tylko częścią trasy, a jej początek i koniec znajdują się poza tymi krajami,
  • deklarację, że towary nie będą odsprzedawane, przetwarzane ani składowane na terytorium Rosji lub Białorusi,
  • informację o użytkowniku końcowym i miejscu docelowym, które nie może znajdować się w Rosji ani na Białorusi.

Oświadczenie musi zawierać klauzulę o świadomości odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych danych.

W przypadku częstych eksportów do tego samego odbiorcy, gdzie mamy do czynienia z tym samym użytkownikiem końcowym, eksporter może złożyć jedno oświadczenie, wykazywane stale w zgłoszeniach celnych.

• Oświadczenie producenta – w przypadku, gdy wynik analizy ryzyka przeprowadzonym przez organ celno – skarbowy będzie wskazywał na wysokie ryzyko obejścia środków ograniczających, żądane będzie oświadczenie producenta.
• Dokument potwierdzający odprawę importową w kraju trzecim – eksporter będzie zobowiązany do dostarczenia dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów w kraju przeznaczenia powstanie wyłącznie w sytuacji, kiedy naczelnik urzędu celno – skarbowego zażąda przedłożenia „oświadczenia producenta”. Dokument ten powinien zostać dostarczony w terminie 45 dni od daty wyprowadzenia towarów poza obszar celny UE. W przypadku, gdy ze względu na uwarunkowania związane z transportem towarów, łańcuchem dostaw lub formalnościami w kraju przeznaczenia, dochowanie 45-dniowego terminu nie jest możliwe, eksporter może wystąpić do naczelnika urzędu celno-skarbowego z wnioskiem o wydłużenie tego terminu.
• Tłumaczenie dokumentów – dokumenty przedstawiane organom celnym muszą być sporządzone w języku, który umożliwia zapoznanie się przez organ celny z treścią dokumentu. W przypadku, gdy organ celny zażąda tłumaczenia, nie musi być to tłumaczenie przysięgłe.
• Lista państw wysokiego ryzyka – na podstawie analiz przepływów handlowych z krajami trzecimi, doświadczeń KAS związanych z egzekwowaniem sankcji oraz przypadków ich omijania, za kraje wysokiego ryzyka na kierunku wywozowym uznaje się na dzień 26 lutego 2025 r. kraje Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (Kazachstan, Kirgistan, Armenia). W odniesieniu do przywozu towarów z Działu 44 Taryfy Celnej (w tym sklejki brzozowej kod CN 44123310) do krajów wysokiego ryzyka zalicza się również Chiny i Turcję.

Nowelizacja rozszerza odpowiedzialność karną i finansową za naruszenie określonych przepisów unijnych rozporządzeń sankcyjnych.

Dodatkowo, w przypadku stwierdzenia naruszeń omawianych przepisów UE, ustawa przewiduje możliwość zajęcia towaru i wstąpienie naczelnika urzędu celno – skarbowego o orzeczenie przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa.

Nowelizacja ustawy sankcyjnej, mimo że ma na celu uszczelnienie systemu sankcji, budzi również pewne wątpliwości i może stwarzać problemy dla polskich przedsiębiorców. Wśród kwestii, które mogą okazać się problematyczne, warto wymienić:

• Brak precyzyjnej listy krajów wysokiego ryzyka. Temat nieco doprecyzowują wyjaśnienia z dnia 25.02.2025 Departamentu Ceł MF oraz „Zawiadomienie dla podmiotów gospodarczych, importerów i eksporterów” Komisji Europejskiej (2022/C 145 I/01), wskazując na kraje Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej.
• Wysokie kary za niedopełnienie obowiązków, nawet do 500.000 zł.

Wprowadzenie sankcji na Rosję po inwazji na Ukrainę miało na celu osłabienie jej gospodarki i ograniczenie możliwości finansowania działań wojennych. Efekty tych sankcji są jednak trudne do jednoznacznej oceny i budzą wiele kontrowersji.

Dotychczasowe efekty sankcji

Z jednej strony, sankcje niewątpliwie odniosły pewne sukcesy. UE odcięła Rosję od najważniejszych rynków zbytu, ograniczyła jej dostęp do technologii i kapitału, a także zmniejszyła dochody z eksportu surowców energetycznych. W efekcie rosyjska gospodarka w 2022 roku skurczyła się o 2,1% , a w kolejnych latach jej wzrost był znacznie niższy od prognozowanego. Sankcje uderzyły również w rosyjski przemysł zbrojeniowy, utrudniając produkcję i import nowoczesnego sprzętu wojskowego.

Z drugiej strony, Rosja zdołała częściowo zaadaptować się do nowych warunków. Dzięki wysokim cenom surowców energetycznych w 2022 roku, Moskwa zgromadziła znaczne rezerwy finansowe, które pozwoliły jej złagodzić skutki sankcji. Rosja znalazła również nowe rynki zbytu dla swoich towarów, m.in. w Chinach, Indiach i Turcji. Ponadto, Kreml prowadzi aktywną politykę obchodzenia sankcji, wykorzystując do tego m.in. firmy z państw trzecich.

Wpływ nowelizacji

Nowelizacja ustawy sankcyjnej, która wchodzi w życie 26 lutego 2025 roku, ma na celu uszczelnienie systemu sankcji i zapobieganie ich obchodzeniu. Trudno jednak jednoznacznie ocenić, czy znacząco wpłynie to na skuteczność sankcji. Z jednej strony, bardziej restrykcyjne przepisy mogą utrudnić Rosji obchodzenie sankcji i zwiększyć koszty ich omijania. Z drugiej strony, nowelizacja może również uderzyć w legalnie działające polskie firmy, generując dodatkowe koszty i obciążenia administracyjne. Dlatego kluczowe jest monitorowanie efektów sankcji i elastyczne dostosowywanie ich do zmieniającej się sytuacji.

Nowelizacja ustawy sankcyjnej to ważny krok w kierunku uszczelnienia systemu sankcji nałożonych na Rosję. Zmiany mają na celu zwiększenie skuteczności w przeciwdziałaniu wspieraniu agresji na Ukrainę i ochronę bezpieczeństwa narodowego.